Protez Nedir?
Herhangi bir sebeple vücuttan ayrılan uzvu, şekil ve fonksiyon olarak tamamlayan, sağlıklı uzvun yerine geçen yapay uzuvdur.
Protez Nedir? Protez, (kol ve bacak) kesilerek çıkartılan uzvun yerini alan yapay organa protez denir.
Amputasyon ne demektir?
Başta damar hastalıkları olmak üzere, ateşli silah yaralanmaları, müzminleşmiş enfeksiyonlar anomaliler, yanıklar, Tümör cerrahileri, kangren, şeker (diyabet) hastalığına bağlı dolaşım bozuklukları ve trafik kazalarına bağlı uzuv kayıpları sonucu kol ve bacağın bir kısmını veya tamamını tıbbi nedenlerden dolayı vücuttan ayırma işlemine Amputasyon denir.
Amputasyon Seviyeleri
Hemipelvektomi : Kalça leğen kemiğinin bir kısmı ile birlikte ampute edilir.
Kalça Dezartikülasyonu : Kalça ekleminden yapılır. Tüm uyluk kemiği alınır.
Dizüstü : Diz ile kalça eklemi arasına yapılan amputasyondur.
Diz Dezartikülasyonu : Diz ekleminden yapılan ampütasyondur. Bu operasyonda uyluk kemiği yerinde bırakılır.
Dizaltı : Diz eklemi ile ayak bilek eklemi arasında yapılan amputasyondur.
Ayak (Chopart, Progoff, Boyd, Lisfranc, Syme) Eklemi :Ayağın belirli seviyelerden ampitasyonudur.
Protez Uygulama Öncesi Dönem
Kol, bacak veya ayağın ampute edildikten sonraki süreç kişinin psikolojik ve fiziksel olarak protez kullanımına hazırlandığı bir süreçtir. Bu aşamada hastaya profesyonel psikolojik destek ve fizik tedavi desteği vererek protez kullanımına hazır hale getirilip hayata devam etmesi gerektiğini aşılamak gerekir.
Amputasyon Sonrası Dönem
Amputasyondan sonraki dönem çok önemlidir. Önemli önlemlerin alınması ile sonradan meydana gelebilecek komplikasyonlar ve proteze uyumu negatif yönde etkileyecek olumsuzluklar bertaraf edilebilir.
Amputasyon cerrahisi sonrası iyileşme bozuklukları ve enfeksiyon yüksek risk grubundandır. Güdükteki yara takibi çok önemlidir. Yara çevresinde cilt kızarması ve ağrılar istenmeyen durumlardan bazılarıdır.
Bu dönemde ödemi azaltmak için kompresyon çorapları ve bandaj uygulamaları çok önemlidir. Ayrıyetten fizik tedavi, psiko tedavi ve ergo terapiye ameliyattan sonra hemen başlanmalıdır.
Amputasyon Sonrası Dönemde yapılması gerekenler
- Eklem bölgesindeki kaslarda gerginlikleri engelleme
- Hareket gücü, dayanıklılığı ve eklem hareket açıklığını arttırma
- Günlük hayat becerilerini geliştirme
- Protezi kullanmaya başlamadan önce günlük işlerde bağımsız hareket edebilmeyi becerme
- Cild ve protez bakımına dair eğitimleri verme
- Hastanın ve ailesinin yaşam içindeki engelleri aşmalarında pratikleşmelerini sağlama
- Protezi tanımasına ve uygulama süreçleri ile ilgili bilgiler verme
- Güdük bölgesinde his duyarsızlaştırma; Cerrahi müdahale sonrası ameliyat bölgesinde ağrılı olarak aşırı hassasiyet olabilir. Bu dönemde bandaj uygulamalarını ve sonrasında protez kullanımını olumsuz etkiler. Özel ağrıyı giderici duyarsızlaştırma egzersizleri yapılarak bu rahatsızlık hissi azaltılabilir.
- Fantom Ağrısı – Hissi ; Ampute sonrası dönemde sıkılıkla görülen uzun kesilmiş olan kısmında gerilme ve yanma gibi hissedilen bir patolojidir. Bazen ortaya çıkabildiği gibi sıklıkları ve şiddetleri de olabilir. Bandaj uygulamaları ve protez kullanımına başlanması ile kaybolduğu görülmüştür. Devam ettiği zaman nörolojik tedaviler, fiziksel rehabilitasyon ve nadiren cerrahi müdahale tedavinin devamıdır.
Protez Seçimi
Protez Seçimi protez teknolojisinde her yaş ve aktivite düzeyine göre özel protezler ve ürünler uygulanmaktadır.
Protez yapımında kalite ve bireysellik ilk sırada gelir.
Ortopedi teknikerinin doğru protez bileşenlerini seçmesi protez uygulamasının başarısı için belirleyicidir.
Amputasyon sonrası kişinin hayatında ciddi değişim ve dönüşüme yol açan önemli bir süreçtir. Günümüzde teknolojik gelişimin sunduğu avantajlar ile protez kullanıcı adayları kaybedilen uzuva rağmen sosyal kimliklerinden vazgeçmeksizin alışılageldik hayat düzenlerini sürdürebilmektedirler. Ancak bunun için iyi şekillenmiş bir güdük ve iyi bir güdük – protez uyumu şarttır.
Burda protez teknikerinin rolü büyüktür. Protez kullanıcısının yaşı, boyu, kilosu, hareketlilik düzeyi, güdük boyu, hareketlilik gereksinimleri ve sosyal aktivitesi belirleyici olacaktır.
Kişiye uygun seçilmiş protez yardımı ile vücut bir bütün olarak amputasyon öncesi temel işlevlerini yerine getirmeye hazır hale gelecektir.
İlk Protez Uygulaması
En uygun protezin hangisi olacağı kolay verilen bir karar değildir.
Yüksek teknoloji pahallı bir protez her hasta için uygun seçenek olmayabilir.
Hangi protezin en uygun olduğuna karar verirken kişinin yaşı, boyu, kilosu, hareketlilik düzeyi, güdük boyu ve hareket gereksinimleri değerlendirilmelidir.
Kişisel durumunuza en uygun protezi seçmenize protez teknikeriniz ve diğer rehabilitasyon üyeleri yardımcı olacaktır.
Test Protezi
- Ameliyattan sonra ve yara iyileşince kullanılabilir.
- Daha etkin güdük şekillenmesi sağlar.
- Güdük üzerine erken yük vermeyi sağlar.
- Güdükteki hacim ve şekil değişikliklerini (zayıflama – ödemin inmesi) telafi eder.
- Fantom ağrılarının hızlı geçmesine yardımcı olur.
- Motivasyon sağlar.
- Kişiye en uygun protez parçalarının seçiminde yardımcı olur.
Günümüzde protezler teknolojisinde farklı parça kombinasyonları yapmak mümkündür. Biz diz ekleminin yerine kullanılarak protez parçasına pnomatik, hidrolik, elektronik olarak farklı fonksiyonalitede seçebilme şansına sahibiz.
Öncelikle protez kullanıcısının yaşı, boyu, kilosu, aktivite düzeyi, fonksiyonel düzeyi, güdüğün durumu, sosyal iş yaşantısı, sportif kültürel faaliyetleri, yaşadığı yer kullanıcıya en uygun protez seçiminde en önemli kriterlerdir.
Sosyal yaşantısı aktif bir çalışan bir kişiye hareketliliği kısıtlı bir protez tercih etmek yanlış ise,
Yaşlı, günlük aktiviteleri sınırlı bir protez kullanıcısına mikro işlemcili üst düzey protez uygulamak o kadar yanlıştır.
Kişiye uygun protez tercihi bu sürecin en önemli aşamasıdır.
Protezlerin Bakımı
Protez kullanıcısına kullanacağı protezin özellikleri, temizliği, muhafaza koşulları ve periyodik bakımları protez teknikeri tarafından muhakkak bilgilendirilmelidir.